Sayfalar

3 Nisan 2015 Cuma

İSTANBUL'UN KAHVEHANE YOLCULUĞU

Osmanlı döneminde ilk olarak Tahtakale’de açılan kahvehaneler günümüze gelene kadar sosyal ve kültürel bir çok değişimden geçti. Bazı kahvehaneler yakıldı, kapatıldı ya da kültür merkezine dönüştürüldü. Hala açık olanlarsa, eskilerin birer hatırası haline geldi.



Ahmet Yaşar’ın kaleme aldığı Osmanlı Kahvehaneleri kitabında; kahvehaneler toplumun farklı kültür seviyelerinden insanların buluştuğu en önemli kamusal mekanlardan biriydi. Halk kahvehanelerin açılmasından önce bozahanelerde ve meyhanelerde bir araya geliyordu.
1554’de Şamlı ve Halepli iki tüccarın İstanbul’da ilk kahvehaneyi açmasıyla; Osmanlı halkı kahvehane kültürüyle tanıştı. 16. yüzyılın sonunda kahvehane kültürü İstanbul’da giderek arttı. Osmanlı’da Kahvehaneler öncelikli buluşma noktalarından biriydi. Çoğunlukla kumar ve eğlence amaçlı oyunlar oynanırdı. Tavla, satranç, dama, mangala son dönemlerde ise,  iskambil en çok oynanan oyunlar arasındaydı. Kahvehaneler; zamanla halkın siyasi iktidar karşısında seslerini duyurduğu bir yer haline geldi. Bu nedenle bir çok kez kahvehanelere kapatılma emri verildi.  


İstanbul-17. yüzyıl kahvehanesi
Şehülislâm Ebüssuûd Efendi’nin kahvehanelerin kapatılması ile ilgili verdiği bir fetvada, kahvehanelerde toplanan insanların sarhoş edici maddeler ve ardından kahve içtiği yer alıyor. Ayrıca halkın çeşitli oyunlar oynayarak boş vakit geçirmesi, bu nedenle halkın dini görevlerini ihmal ettiği ve günah işlediği gerekçesiyle kahvehanelerin kapatıldığı emrediliyor. Sosyal yaşamda bir otorite haline gelen kahvehanelerin yasaklanması özellikle lV. Murad döneminde arttığı biliniyor.


Kahvehaneye Tanzim


Okuma yazma oranın artması ve Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ıslahatlar kahvehaneleri de değiştirmeye başladı. Kahvehaneler Tanzimat döneminin etkisiyle “kıraathane” olarak adlandırılmaya başlandı. Entellektüel kesimin kıraathaneye sıklıklıkla gitmeye başlamasıyla edebiyatçıların ve gazetecilerin uğrak mekanları haline geldi. Dönemin edebiyatçılarının sosyal, siyasal ve kültürel konulardan konuştuğu Eftalikus ve Sarafim kahvehanesi dönemin ünlü kahvehanelerindendi. 


Cumhuriyet Dönemi öncesi kahvehane resmi

Cumhuriyet karargahı 

 

Milli Mücadele döneminin en önemli sembollerinden biri kıraathanelerdi. Halka daha kolay ulaşabilmek için kıraathanelerde toplantılar yapılmış ve devrimler hakkında bilgilendirilmişti. Bu sayede kıraatheneler, Osmanlı ve Türkiye toplumunda sivil örgütlenmenin temelini atmış oldu.
Zamanla İstanbul’daki neredeyse her kahvehane birer Kuva-i Milliye yuvası haline gelmiş, edinilen bilgileri kısa zamanda Anadolu’ya aktaran merkez olmuştu. Kemalettin Kuzucu'nun " Kahvehaneden Kıraathaneye Geçiş ve İlk Kıraathaneler" adlı kitabındaki bilgiye göre;
Ankara’da ilk meclis binasının yanında “ Kuyulu Kahvehanesi” milli mücadele boyunca gizli haber alma görevini yaptı. 1965 yılına kadar faaliyet gösteren İstanbul'daki İkbal Kıraathanesi de  Milli Mücadeleye destek veren ünlü kahvehanelerden biriydi. Orhan Kemal, Ahmet Haşim, Mustafa Nihat Özön, Osman Cemal Kaygılı gibi yazar ve edebiyatçıların da uğrak mekanlarındandı.

Kapalı Çarşı-Şark Kahvesi

Şimdiki kahvehaneler


Osmanlı’dan Cumhuriyetin ilk yıllarına bakıldığında kahve en popüler içeceklerden biriydi. Günümüzde kahvehaneler kahveden çok çay tüketilen, okey ve iskambil kağıdı oynanan mekanlar haline geldi. Geçmişin ünlü kahvehane mekanları siyasi ya da ekonomik sebepler nedeniyle kapatıldı. Beyazıd’ta bulunan Küllük kahvesi de bunlardan biriydi. Siyasi bir karargah haline gelen Küllük kahvesi yakılarak kapatıldı. 

Cankurtadan- Erol Taş kahvesi(Erol Taş Kültür Merkezi)
Kıraathaneler; günümüzde gençlerin ya da entellektüel kesimin gitmediği, işsizlerin ya da aylak insanların mekanı olarak bilinen bir yer oldu. Bunların dışında kalan Kapalı Çarşı’daki Şark kahvesi, Cankurtaran’da Erol Taş kahvesi, Cihangir’de Firuzağa Kahvesi, Çengelköy’de Kuzguncuk, Mustafa Amcanın kahvesi gibi sayılı mekanlar kaldı. 
İşletmecilerin ve eskiden beri kahvehane müdavimi olan kesim eski kahvehaneleri özlediğini söyledi.



Osmanlı kahvehaneleri hakkında kitap önerileri;
Osmanlı Kahvehaneleri, Mekan, Sosyalleşme, İktidar // Ahmet Yaşar
Kahvehane Kültürü // Cengiz Yıldız



Fotoğraf Haber: Bike Çetinel

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder